نویسنده: سید هادی خسروشاهی
ناشر: کلبه شروق
سال و نوبت چاپ: اول / بهار 1396
تعداد صفحات: 124
شمارگان: 10000 نسخه
قیمت: 6000 تومان

معرفی کتاب:

استاد خسروشاهی در ابتدای مقدمه اش بر این کتاب می نویسد: «بحث ما در این رساله، بررسی مکتب تبریز در مسأله نهضت مشروطیت و یا نقش علمای بزرگوار در بنیانگذاری آن نیست، بلکه هدف اشاره فهرست وار به علل دوری و یا کناره گیری علمای تبریز از همکاری با نهضت است، حال آن که خود، بنیانگذار اصلی این حرکت بوده اند.»

علمای تبریز که در زمینه مبارزه با استبداد و کنترل شاهان قاجاری و درباریان پیشقدم بودند و نقش ویژه و غیرقابل انکاری در شکل گیری نهضت مشروطه داشتند، طی نقشه گروهی از سوسیالیست های قفقازی ایرانی تبار و روشنفکر نمایان داخلی و جمعی از نفوذیان در «انجمن ایالتی تبریز» با شعارهایی چون «میهن پرستی!» و «حقوق برتر توده ها» و… باعث دوری علما شدند و حتی پس از غلبه بر «انجمن اسلامیه» و اخراج و تبعید حاج میرزا حسن مجتهد و میرهاشم دوه چی، علیرغم ادعاهای نخستین، خواستار لغو شریعت در تنظیم قانون اساسی شدند.

حوادث خونین تبریز در آن ایام و بعد افشا شدن ماهیت انجمن ایالتی تبریز که خواستار عدم توجه به احکام شریعت شدند، باعث شد که اکثریت علمای تبریز، پس از مخالفت ها و نصیحت ها و تعامل و مدارا، سرانجام مجبور شدند خود را از این فجایع ـ که به نام آزادیخواهی رخ می داد و به غلط مشروطیت نام گرفته بود ـ کنار بکشند و اتهامات بی شماری چون طرفداری از استبداد! نصیب آنها شود. در این کتاب، ضمن اشاره به چگونگی مسائل مشروطیت در تبریز و علل طرفداری علمای تبریز از «مشروطه مشروعه»، موضع گیری مخالف برخی علمای برجسته تبریز، از جمله آیت الله سید احمد خسروشاهی (جدّ استاد سید هادی خسروشاهی) را در این مسأله با اسناد و مدارک روشن می سازد و اتهامات را از قول مراجع عظام نجف اشرف رد می کند.

جالب توجه است که پدر، برادران و جدّ بزرگوار استاد خسروشاهی، تماماً در زمره مشروعه خواهان و حامیان اندیشه و رویکرد شهید شیخ فضل الله نوری بوده اند. این کتاب در اصل یک گفتگوی تفصیلی با ماهنامه فرهنگی ـ تاریخی «شاهد یاران» (شماره ۱۰۲ و ۱۰۳، فروردین ۱۳۹۲) بوده است که با اضافات و اسناد و تصاویر و مدارک در قالب کتاب عرضه شده است. در بخش پیوست هم اشاره ای به شرح حال چهار نفر از علمای مشهور عصر مشروطیت در تبریز یعنی حضرات آیات میرزا صادق آقا تبریزی، حاج سید احمد خسروشاهی، حاج میرزا حسن مجتهد و میرزا علی ثقه الاسلام می شود.

بررسی نقش علما و مردم تبریز در نهضت مشروطیت

استاد خسروشاهی معتقد است که پیدایش نهضت مشروطیت در واقع وابسته به رهبری و هدایت مراجع و علمای عظام در ایران و نجف اشرف بود. بخشی از علمای طرفدار این نهضت در نجف اشرف، با توجه به حضور عینی و فعال علمای تهران و در طلیعه آنها آیت الله شیخ فضل الله نوری و اعتماد و وثوق مطلقی که به او داشتند، بدون قید و شرط، مشروطیت را تأیید کردند که از جمله آنها، مرحوم آیت الله آخوند خراسانی بود، ولی مرحوم آیت الله سید محمدکاظم یزدی، صاحب «العروه الوثقی» علیرغم موافقت نخستین با مسأله نهضت مشروطیت و همگامی با آیت الله آخوند خراسانی و دیگران، از آغاز امر معتقد بود بدون تبیین کامل و روشن شدن اصول و موادی که مشروطیت بر پایه آنها استوار می شود، تأیید و تقویت کامل آن صحیح و منطقی نیست، ولو اینکه عده ای از علمای موثق چون شیخ فضل الله در رأس امور آن قرار داشته باشند. (صص ۱۶ و ۱۷)

در منطقه آذربایجان، تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه ضرورت برقراری عدالت خانه و از مراکز اصلی و ثقل رشد و پیشرفت اندیشه مشروطیت بود که رهبری اصلی و نخست آن به دست علمای عظام منطقه بود و نقش تبریز در این امر تا آنجاست که برخی از پژوهشگران تاریخ نوشته اند: «مشروطه تبریز، نمای کوچکی از کل مشروطه ایران با همه شاخصه های آن است.» در بین علمای تبریز چهار شخصیت معروف و برجسته در مورد مشروطیت و یا تأسیس «عدالتخانه» موضع داشتند که عبارتند از حضرات آیات میرزا صادق آقا تبریزی، میرزا حسن مجتهد، سید احمد خسروشاهی و میرزا علی ثقه الاسلام. که استاد خسروشاهی در این رساله به مواضع و عملکرد آنها در رابطه با مشروطیت و مسائل آن می پردازد.

برای تهیه کتاب می توانید:
در تهران به فروشگاه کتاب مؤسسه اطلاعات واقع در خیابان انقلاب روبروی دانشگاه تهران مراجعه نمایید.
و در قم به فروشگاه کتاب کلبه شروق واقع در ابتدای خیابان شهدا (صفائیه) مراجعه و یا با شماره تلفن ۳۷۸۳۸۱۴۴ (۰۲۵) تماس بگیرید.
همچنین برای خرید اینترنتی نیز می توانید از طریق لینک های زیر اقدام نمایید: