معرفی کتاب «مرزبان ایمان و یقین»؛ خاطرات آیتالله العظمی حاج سید محمدتقی خوانساری(ره)
آیتالله العظمی سیدمحمدتقی خوانساری از فقها و مراجع تقلید معاصر، در ۱۳۰۵ق در خانواده‌ای که به علم، فضل و ادب مشهور بودند.
«مرزبان ایمان و یقین»
آیتالله العظمی حاج سیدمحمدتقی خوانساری(ره)
به کوشش و نگارش: محمدتقی انصاریان خوانساری
ناشر: انصاریان، قم
چاپ اول: ۱۳۹۵
تعداد صفحات: ۷۶۰
قیمت: ۴۰هزارتومان
آیتالله العظمی سیدمحمدتقی خوانساری از فقها و مراجع تقلید معاصر، در ۱۳۰۵ق در خانواده‌ای که به علم، فضل و ادب مشهور بودند، در خوانسار به دنیا آمد. پدرش سیداسدالله موسوی از تبار ابوالقاسم جعفر بن حسین بود که به امام هفتم، حضرت موسی کاظم(ع) می‌رسد.
وی تحصیل مقدمات علوم دینی را در خوانسار به پایان برد و در ۱۳۲۳ق برای ادامه تحصیل به عراق رفت و نزد حضرات آیات: آخوند خراسانی، طباطبایی یزدی، شیخ‌الشریعه اصفهانی، محمدحسین نائینی و آقاضیاء عراقی فقه و اصول آموخت و از عراقی اجازه اجتهاد دریافت کرد. همچنین در حکمت و فلسفه اسلامی از محضر شیخ علی قوچانی بهره برد.
با شروع جنگ جهانی اول و درگیر شدن حکومت عثمانی با دولت انگلیس و اشغال شدن بعضی از مناطق جنوبی عراق، شماری از طلاب و علمای نجف، از جمله ایشان به مقابله با اشغالگران برخاستند. او در جبهه جنگ مجروح و پس از غلبه نیروهای انگلیسی بر مجاهدان عراقی، اسیر شد و به مدت چهارسال به منطقه سنگاپور که بخشی از آن مستعمره انگلیس بود، تبعید شد.
وی سپس به زادگاهش بازگشت و به دعوت آیتالله شیخ عبدالکریم حائری راهی اراک شد و در حوزه علمی آنجا به تدریس پرداخت و چند سال بعد، همراه ایشان برای تشکیل و توسعه حوزه علمیه به قم رفت و به تدریس فقه و اصول پرداخت و پس از وفات مرحوم حائری یزدی، گروهی از علما و مردم مرجعیت او را پذیرفتند. ایشان همراه با حضرات آیات حجت و صدر، تا هنگام ورود آیتالله بروجردی به قم، مسئولیت رسیدگی به وضع طلاب و سرپرستی حوزه علمیه قم را برعهده داشت.
آیتالله خوانساری چه در دوره سطح و چه در دوره خارج شاگردان متعددی داشت از جمله: امام خمینی، سیدمحمد محقق یزدی (داماد)، مرتضی حائری، شیخ موسی زنجانی و ابراهیم خوئی. ایشان در امور سیاسی نیز فعال بود، برخی از مهمترین فعالیت‌های ایشان عبارت بودند از: حمایت از فدائیان اسلامی، حمایت از جنبش ملی شدن صنعت نفت، فتوا به وجوب مشارکت در هفدهمین انتخابات مجلس شورای ملی ایران، معارضه با کشف حجاب و حمایت از فلسطینیان در سال ۱۳۲۷ـ۱۳۲۶ش. آیت‌الله‌العظمی خوانساری در ذی‌الحجه ۱۳۷۱ق، درگذشت و در مسجد بالاسر، در حرم حضرت معصومه(س)، در کنار قبر استادش آیتالله حائری یزدی به خاک سپرده شد.
در کتاب حاضر زندگانی این بزرگوار، در چندین بخش مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش اول شرح حال مختصری از ایشان ارائه شده که مشتمل بر سالشمار، تالیفات و آثار علمی، تصاویری از خوانسار و قم می‌باشد. تألیفات و آثار علمی معظم له عبارتند از: حاشیه رساله منتخب الاحکام، حاشیه بر رساله ذخیره‌العباد میرزا محمدتقی شیرازی، حاشیه بر تقویم الصلوه، حاشیه بر مناسک حج شیخ انصاری، مختصر الاحکام، حاشیه بر عروه الوثقی، حاشیه بر وسیله‌النجاه، درس طهارت که از سوی آیتالله العظمی اراکی نگاشته شده و درس صلوه که ادامه درس‌های حاج شیخ بود و به شیوه «قوله و اقول» به دست استاد حجتی عراقی نوشته شده است.
بخش دوم «از دیدگاه دانشوران» نام دارد. در این بخش آنچه از بعضی مراجع بزرگ تقلید و علما و فرهیختگان پیرامون آیتالله خوانساری، شخصاً شنیده یا در کتاب‌های مختلف آمده، گردآوری شده است؛ بزرگانی چون حضرات آیات: اراکی، سبحانی، علامه جعفری، مطهری، دکتر بهشتی، الهی قمی، موسوی اردبیلی و هاشمی رفسنجانی از جمله این دانشوران هستند.
بخش سوم کتاب، «از دیدگاه دانشوران: به قلم دیگران» است. حجت‌الاسلام ابن الرضا یکی از آنانی است که در این بخش پیرامون شخصیت آیتالله خوانساری مطالبی را نقل کرده‌اند که در بخشی از آن آمده است: «در عظمت آیتالله العظمی خوانساری همین بس که مستجاب‌الدعوه بود، نماز بارانش زبانزد خاص و عام و حتی غیرمسلمانان است. و وقتی مرحوم شد، مرحوم آیتالله بروجردی خواب دیدند که تشییع جنازه سیدمرتضی است و وجود مقدس حضرت صدیقه طاهره(ع) نیز حضور دارند و به ایشان امر فرمودند که: تو نماز میت را بر جنازه سیدمرتضی اقامه کن. وقتی از خواب بیدار شدند، مضطرب بودند. همین که خبر رحلت مرحوم آیتالله خوانساری را دریافت نمودند، بسیار متأثر شدند و بی‌درنگ از وشنوه (روستایی در اطراف قم) به قم آمدند و در تشییع جنازه آن فقیه فقید شرکت نمودند و نماز میت را اقامه نمودند و فرمودند: همان صحنه‌ای را که در خواب دیدم، در بیداری مشاهده کردم.
از خصوصیات بارز ایشان علاوه بر احاطه کامل بر مباحث فقهی و تقوا و ورع و تواضع و فروتنی، مناعت طبع و رضایت به آنچه خدای سبحان مقدر فرموده است و تسلیم در برابر اوامر الهی بوده است. شنیده‌ام با اینکه نماز باران مقدماتی دارد و مثلاً باید سه روز روزه بگیرند، اما چون مردم اعلام کرده بودند که فردا آیتالله خوانساری نماز باران می‌خوانند، به خواسته مردم توجه فرمودند و صبح روز بعد برای اقامه نماز به خاک‌فرج حرکت کرده بودند.»
عنوان بخش بعدی این کتاب، «از دیدگاه دانشوران در کتاب‌ها»ست. ضیاء الابصار فی ترجمه علماء خوانسار، مناهج المعارف، تنهای شکیبا، عالمان آل محمد، گلشن ابرار، جرعه‌ای از دریا، چشم و چراغ مرجعیت، آداب الطلاب، فقیه خراسان و دانشنامه جهان اسلام از جمله کتابهایی است که در این بخش مطالبی از آنها درباره آیتالله خوانساری نقل شده است. در کتاب «گلشن ابرار» آمده است: «در او چنان باور خدا تجلی کرده بود که در نماز حجاب برمی‌کشید و روحش به بهشت یار درمی‌آمد. او خود در این‌باره چنین گفته بود: در نماز که می‌ایستم مثل اینکه با خدا شفاهی صحبت می‌کنم و انگار رخ به رخ هستم. در پی نمایاندن این چهره معنوی او بود که با درخواست جمعی از دل باوران، آیتالله سیداحمد خوانساری، برقراری نماز جماعت فیضیه را به او واگذاشت. در این نماز پرشکوه حتی مقدسانی که تردیدشان در عدالت امامان جماعت بسیار بود و به هرکسی اقتدا نمی‌کردند، بی‌هیچ واهمه‌ای با او به نماز می‌ایستادند…»
بخش بعدی این کتاب به نماز باران اختصاص دارد که در سال ۱۳۲۳ش که ایران در اشغال متفقین بود، اقامه شد و در پی خشکسالی و قحطی بی‌سابقه، باران تندی بارید که حتی لشکریان خارجی مقیم منطقه را شگفت‌زده کرد، به طوری که خبر آن در مطبوعات آن زمان انعکاس گسترده‌ای یافت. حضرات آیات: نوری همدانی، بهاء‌الدینی، استادی، مولانا، زاهدی قمی، خسروشاهی از جمله افرادی هستند که در این‌باره سخن گفته‌اند. بخش بعدی این اثر به شاگردان آیتالله خوانساری اختصاص دارد که به همراه تصویر آنها و شرح کوتاهی از زندگی‌شان می‌باشد. «اسناد»، «تصاویر»، «رحلت آیتالله خوانساری»، «تقریرات»، «آیتالله خوانساری و خاندانش»، «سخنرانی در مسجد اعظم قم» و «سخنرانی در مسجد آقا اسدالله خوانسار» بخشهای دیگر این کتاب را تشکیل می‌دهد.
