ماجرای مناظره مکتوب علامه طباطبایی با عبدالجواد فلاطوری از زبان استاد خسروشاهی
استاد سید هادی خسروشاهی که سالها افتخار شاگردی علامه طباطبایی را داشته اند در ضمن مصاحبه ای به مناسبت درگذشت مرحوم ایرج افشار به بیان ماجرای مناظرۀ مکتوب علامه طباطبایی با مرحوم عبدالجواد فلاطوری پرداخته اند.
استاد سید هادی خسروشاهی که سالها افتخار شاگردی علامه طباطبایی را داشته اند در ضمن مصاحبه ای به مناسبت درگذشت مرحوم ایرج افشار به بیان ماجرای مناظرۀ مکتوب علامه طباطبایی با مرحوم عبدالجواد فلاطوری پرداخته اند.
این فراز از این مصاحبه را با هم می خوانیم:
سابقه آشنایی این جانب با مرحوم ایرج افشار به دوران انتشار ماهنامه گرانسنگ «راهنمای کتاب» در دهه سی و چهل، برمی گردد. درواقع من مشتری پر و پا قرص این تنها مجله در زمینه کتاب و کتاب شناسی بودم و به هر کجا که می رفتم، تهیه شماره جدید آن را فراموش نمی کردم. درواقع از راه مجله، با ایرج افشار، مسئول و اداره کننده اصلی مجله، آشنایی غیابی پیدا کرده بودم. تا اینکه در سال ۱۳۳۸ در تهران ـ باغ فردوس، در دفتر مجله، به سراغ ایشان رفتم و این آشنایی غیابی، به دوستی حضوری تبدیل گردید.
… استاد بزرگوار ما، مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبایی (قدس سره) در سال ۱۳۴۰، مقاله ای تحت عنوان «تاریخ حیات و روش فلسفی ملاصدرا»، نوشته بودند که موضوع آن تبیین اندیشه های فلسفی ملاصدرا و اشاره ای کوتاه به تاریخ زندگی و آثار وی بود. البته این مقاله برای کتاب «یادنامه ملاصدرا» نوشته شده بود که در مجله راهنمای کتاب هم چاپ و منتشر گردید و پس از گذشت چند ماه، مرحوم دکتر محمد جواد فلاطوری که سابقه طولانی تلمذ در حوزه های مشهد مقدس و تهران، در محضر اساتید فقه و اصول و کلام و فلسفه داشت و بعدها به مقام استادی فلسفه در دانشگاه «فلسفه در بن» ـ آلمان غربی آن زمان ـ رسیده بود، مقاله مشروحی به عنوان «نقد» بحث علامه طباطبایی نوشته بود که مجله «راهنمای کتاب» آن را در سال چهارم خود منتشر ساخت.
آنگاه استاد علامه طباطبایی، توضیحی در پاسخ به اشکالات مورد نظر مرحوم دکتر فلاطوری نوشته و به دفتر مجله، ارسال داشتند که در مجله «راهنمای کتاب» درج و چاپ گردید ولی به دنبال آن، مرحوم دکتر فلاطوری طی نوشتاری دیگر، باز ایراداتی را بر توضیحات استاد علامه مطرح ساخت و آقای «ایرج افشار» این بار ضمن درج نوشته وی در بخش «نامه ها» برای ختم این نقاش علمی و بحث فلسفی، به علت «ملال آور»! بودن این نوع بحث ها، از چاپ و نشر پاسخ مجدّد استاد علامه طباطبائی خودداری نمود و چنین عذرخواهی کرد:
«… چون این مشاجره طولانی شده و سبب ملال خاطر عده ای از خوانندگان شده، این بحث را پایان می دهیم و از آقای طباطبایی که مقاله مفصل مستدلی در این باب فرستاده اند، پوزش می طلبیم که از نشر مقاله ایشان و هر مطلب دیگری که در این باب برسد، معذوریم.»!
بدین ترتیب بحث و گفت وگو درباره اندیشه های فلسفی بزرگترین فیلسوف اسلام و ایران، مرحوم صدرالدین شیرازی، ـ معروف به ملاصدرا ـ در این عذرخواهی غیر منطقی «مشاجره» و «ملال آور» خوانده شده بود و این البته موجب تأسف اهل خرد گردید!
در همین مورد این جانب با توجه به عذرخواهی غیرمقبول مجله و اخطار به بستن باب بحث درباره موضوعی که قاعدتاً می بایست «راهنمای کتاب» که خود را «مجله» زبان و ادبیات فارسی و تحقیقات ایران شناسی و «انتقاد کتاب» می نامید، از آن استقبال می کرد، نامه انتقادآمیزی نوشتم و به آقای ایرج افشار که مدیر مجله بود، فرستادم که متن آن چنین بود:
آقای مدیر السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. شماره ۸ مجله راهنمای کتاب را طبق معمول خریده و از مطالب گوناگون آن استفاده ها کردم. در شماره ۸ در ضمن «نامه ها» و در ذیل نامه آقای محمد جواد فلاطوری خواندم که چون بحث (و به قول شما مشاجره!) مربوط به یادنامه ملاصدرا «مشاجره طولانی و سبب ملال خاطر عده ای از خوانندگان» گردیده است، آن بحث را پایان داده و از استاد علامه آقای طباطبایی هم «پوزش» طلبیده اید که از چاپ «مقاله مفصل و مستدلی» که «در این باب فرستاده اند» معذورید!
من این جملات را چند بار خواندم و با علم به اینکه گروهی از خوانندگان شما خواستار ادامه این بحث تحقیقی ـ فلسفی هستند، با خود گفتم که مگر «ملال خاطر» احتمالی گروهی می تواند از ادامه بحثی جلوگیری کند؟ اگر چنین است، پس چرا مباحثی از قبیل «نمایشنامه ها» را از مجله حذف نمی کنید؟ بلکه برای مجله ای که از ادامه بحث فلسفی به علت طولانی بودن آن می گریزد و بهانه ملال خاطر خواننده را می آورد، صلاح نیست که در دو شماره خود ۳۲ صفحه کامل مجله را وقف «نمایشنامه ای» بکند که فقط به درد گروه قلیلی می خورد و بطور قطع گروه بسیاری را آزرده خاطر می سازد.
بدون تعارف من بسیار متاسفم که استاد علامه آقای طباطبایی وقت خود را صرف نوشتن مقاله برای مجله ای کرده اند که به علت ملال خاطر احتمالی عده ناشناخته نمایشنامه پسند، از چاپ آن «پوزش» می طلبد! و لابد ایشان فکر می کردند که فضلای کشور گل و بلبل، مهد علم و فلسفه و عرفان هم مانند پروفسور هانری کربن ها و دکتر فخرمحمد ماجدها (استاد دانشگاه لالپور) هوادار بحث های فکری و فلسفی هستند و نمی دانستند که اپیدمی «غرب زدگی» گریبان گیر است!
این فراز از این مصاحبه را با هم می خوانیم:
سابقه آشنایی این جانب با مرحوم ایرج افشار به دوران انتشار ماهنامه گرانسنگ «راهنمای کتاب» در دهه سی و چهل، برمی گردد. درواقع من مشتری پر و پا قرص این تنها مجله در زمینه کتاب و کتاب شناسی بودم و به هر کجا که می رفتم، تهیه شماره جدید آن را فراموش نمی کردم. درواقع از راه مجله، با ایرج افشار، مسئول و اداره کننده اصلی مجله، آشنایی غیابی پیدا کرده بودم. تا اینکه در سال ۱۳۳۸ در تهران ـ باغ فردوس، در دفتر مجله، به سراغ ایشان رفتم و این آشنایی غیابی، به دوستی حضوری تبدیل گردید.
… استاد بزرگوار ما، مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبایی (قدس سره) در سال ۱۳۴۰، مقاله ای تحت عنوان «تاریخ حیات و روش فلسفی ملاصدرا»، نوشته بودند که موضوع آن تبیین اندیشه های فلسفی ملاصدرا و اشاره ای کوتاه به تاریخ زندگی و آثار وی بود. البته این مقاله برای کتاب «یادنامه ملاصدرا» نوشته شده بود که در مجله راهنمای کتاب هم چاپ و منتشر گردید و پس از گذشت چند ماه، مرحوم دکتر محمد جواد فلاطوری که سابقه طولانی تلمذ در حوزه های مشهد مقدس و تهران، در محضر اساتید فقه و اصول و کلام و فلسفه داشت و بعدها به مقام استادی فلسفه در دانشگاه «فلسفه در بن» ـ آلمان غربی آن زمان ـ رسیده بود، مقاله مشروحی به عنوان «نقد» بحث علامه طباطبایی نوشته بود که مجله «راهنمای کتاب» آن را در سال چهارم خود منتشر ساخت.
آنگاه استاد علامه طباطبایی، توضیحی در پاسخ به اشکالات مورد نظر مرحوم دکتر فلاطوری نوشته و به دفتر مجله، ارسال داشتند که در مجله «راهنمای کتاب» درج و چاپ گردید ولی به دنبال آن، مرحوم دکتر فلاطوری طی نوشتاری دیگر، باز ایراداتی را بر توضیحات استاد علامه مطرح ساخت و آقای «ایرج افشار» این بار ضمن درج نوشته وی در بخش «نامه ها» برای ختم این نقاش علمی و بحث فلسفی، به علت «ملال آور»! بودن این نوع بحث ها، از چاپ و نشر پاسخ مجدّد استاد علامه طباطبائی خودداری نمود و چنین عذرخواهی کرد:
«… چون این مشاجره طولانی شده و سبب ملال خاطر عده ای از خوانندگان شده، این بحث را پایان می دهیم و از آقای طباطبایی که مقاله مفصل مستدلی در این باب فرستاده اند، پوزش می طلبیم که از نشر مقاله ایشان و هر مطلب دیگری که در این باب برسد، معذوریم.»!
بدین ترتیب بحث و گفت وگو درباره اندیشه های فلسفی بزرگترین فیلسوف اسلام و ایران، مرحوم صدرالدین شیرازی، ـ معروف به ملاصدرا ـ در این عذرخواهی غیر منطقی «مشاجره» و «ملال آور» خوانده شده بود و این البته موجب تأسف اهل خرد گردید!
در همین مورد این جانب با توجه به عذرخواهی غیرمقبول مجله و اخطار به بستن باب بحث درباره موضوعی که قاعدتاً می بایست «راهنمای کتاب» که خود را «مجله» زبان و ادبیات فارسی و تحقیقات ایران شناسی و «انتقاد کتاب» می نامید، از آن استقبال می کرد، نامه انتقادآمیزی نوشتم و به آقای ایرج افشار که مدیر مجله بود، فرستادم که متن آن چنین بود:
آقای مدیر السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. شماره ۸ مجله راهنمای کتاب را طبق معمول خریده و از مطالب گوناگون آن استفاده ها کردم. در شماره ۸ در ضمن «نامه ها» و در ذیل نامه آقای محمد جواد فلاطوری خواندم که چون بحث (و به قول شما مشاجره!) مربوط به یادنامه ملاصدرا «مشاجره طولانی و سبب ملال خاطر عده ای از خوانندگان» گردیده است، آن بحث را پایان داده و از استاد علامه آقای طباطبایی هم «پوزش» طلبیده اید که از چاپ «مقاله مفصل و مستدلی» که «در این باب فرستاده اند» معذورید!
من این جملات را چند بار خواندم و با علم به اینکه گروهی از خوانندگان شما خواستار ادامه این بحث تحقیقی ـ فلسفی هستند، با خود گفتم که مگر «ملال خاطر» احتمالی گروهی می تواند از ادامه بحثی جلوگیری کند؟ اگر چنین است، پس چرا مباحثی از قبیل «نمایشنامه ها» را از مجله حذف نمی کنید؟ بلکه برای مجله ای که از ادامه بحث فلسفی به علت طولانی بودن آن می گریزد و بهانه ملال خاطر خواننده را می آورد، صلاح نیست که در دو شماره خود ۳۲ صفحه کامل مجله را وقف «نمایشنامه ای» بکند که فقط به درد گروه قلیلی می خورد و بطور قطع گروه بسیاری را آزرده خاطر می سازد.
بدون تعارف من بسیار متاسفم که استاد علامه آقای طباطبایی وقت خود را صرف نوشتن مقاله برای مجله ای کرده اند که به علت ملال خاطر احتمالی عده ناشناخته نمایشنامه پسند، از چاپ آن «پوزش» می طلبد! و لابد ایشان فکر می کردند که فضلای کشور گل و بلبل، مهد علم و فلسفه و عرفان هم مانند پروفسور هانری کربن ها و دکتر فخرمحمد ماجدها (استاد دانشگاه لالپور) هوادار بحث های فکری و فلسفی هستند و نمی دانستند که اپیدمی «غرب زدگی» گریبان گیر است!
سید هادی خسروشاهی، قم ۱۳۴۳»
این نامه را آقای افشار در شماره اول سال هفتم مجله راهنمای کتاب (صفحه ۱۸۸ ـ ۱۸۹) چاپ کرد و در ذیل آن نوشت:
«چون خوانندگان فاضل و دقیق طالب خواندن استدلالات حضرت آقای محمد حسین طباطبائی اند، متن مرقومه ایشان در این قسمت طبع می شود.»
و مرحوم افشار پس از این یادآوری، متن کامل نوشته علامه طباطبایی را تحت عنوان «بحثی درباره ملاصدرا» به چاپ رساند و این نشان دهنده «انصاف و انتقادپذیری» ایشان در مسائل فرهنگی بود. البته من همه این مباحث را در جلد دوم کتاب «بررسی های اسلامی»، ـ جلد هشتم از «مجموعه آثار» علامه طباطبایی ـ نقل کرده ام که از طرف مؤسسه «بوستان کتاب» قم، اخیراً تجدید چاپ شده است.
به دنبال این نقد مکتوب، روابط ما با آقای ایرج افشار بیشتر شد و به تبادل فرهنگی و ارسال و دریافت کتاب، مبادرت ورزیدیم که در واقع نشانی از آغاز نزدیکی حوزه علمیه قم، با دیگر گروه های فرهنگی کشور بود.
منبع : سایت عرفان و حکمت
