مرحوم استاد خسروشاهی میان علوم مختلفی چون فقه و سیاست توازن و هماهنگی برقرار کردند و آرای خود را در حمایت از درهم‌آمیختگی دین و سیاست و توانایی دین اسلام در دولت‌داری و برآورده‌سازی تمامی نیازهای یک جامعه به نمایش گذاشته و طرح‌های غربی ضد دینی از جمله اعتقاد به مقوله جدایی دین از سیاست خط بطلان کشیدند.

مرحوم خسروشاهی با فعالیت در مؤسسات اسلامی و وزارت خارجه جمهوری اسلامی به‌عنوان نماینده ایران در واتیکان و تلاش برای ایجاد ارتباط و تقارب میان ادیان الهی چون مسیحیت و اسلام؛ به وظایف عقیدتی و اجتماعی خود به‌نحو شایسته‌ای عمل کردند.

ـ متن کامل سخنان رائد مشروع الوحده والتقریب السیدعلی العلاق؛ الأمین العام للمجمع العراقی للوحده الإسلامیه‌ العراق¹

[شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لاتَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ‌یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ] صدق‌الله العلی‌العظیم. سوره الشورى / 13

الحمدلله رب‌العالمین والصلاه والسلام على اشرف الخلق أجمعین محمد وآله الطاهرین و صحبه‌الأخیار المنتجبین والسلام علیکم سادتی الأفاضل و رحمه‌الله و برکاته.

ونحن نحیی الذکرى السنویه لرحیل داعیه التقریب والوحده الإسلامیه الکبیر والعالم الربانی المجاهد السیدهادی خسروشاهی(رض) نستدعی معه المشروع الإصلاحی الکبیر الذی نذر المصلحون الأوائل أنفسهم لإحیائه و إنجاحه و تحقیق أهدافه الکبرى تأسیا بمسیره الأنبیاء والأولیاء والشهداء والعلماء و جمیع الدعاه إلى رسالهالله تعالى و دینه الحق و شریعته الغراء و نستذکر الجهود الکبیره التی بذلت فی هذا السبیل والدماء الطاهره التی أریقت لأجله والنفوس الزکیه التی فاضت إلى بارئها سبحانه لدیمومه هذا المشروع الإلهی و إیصاله إلى مبتغاه و غایاته فی توحید الأمه الإسلامیه و تقویه بنیانها و دفع الأخطار والتحدیات التی تواجهها و إعلاء کلمهالله و دحض الباطل.

أدرک المسلمون مبکرا و خصوصاً بعد استشهاد سبط رسول‌الله(ص) الإمام الحسین‌بن علی(ع) فی ثورته الخالده ضد الظلم والطغیان و مشروعه الإصلاحی العظیم للحفاظ على دین جده(ص)، أن المؤامره للقضاء على الإسلام الأصیل و تمزیق الأمه الإسلامیه و زرع الفتنه بین أبنائها خطیره و خطیره جداً و ان ماحققه النبی العظیم(ص) من تبلیغ رسالهالله و إقامه دوله الإسلام العظیمه و إرساء قواعد العدل والإنصاف و حقوق الإنسان و بناء منظومه القیم والأخلاق الإسلامیه السامیه، أصبح هدفًا لأعدائه و من دخلوا فیه نفاقا و لم‌یخالط الإیمان أرواحهم وان مخاطر هدم البنى التحتیه للإسلام لاتقتصر على القوى الخارجیه المعادیه؛ بل أن حصون المسلمین مهدده من داخلها أیضا و من هنا بدأت مشاریع الإصلاح و إعاده وحده الأمه تشق طریقها بصعوبه بالغه و کان لأهل‌البیت الأطهار(ع) قصب السبق فی ذلک و کانت رسالتهم الى عموم المسلمین و إلى أتباعهم خاصه هی رساله الوحده والتعایش والتعاون فی کافه مجالات الحیاه و مقتضى الاختصار هنا یدفعنا إلى الانتقال إلى القرنین الأخیرین من عمر الأمه الإسلامیه و تواصل مشاریع الإصلاح فیها والتی اقترنت بمشاریع التقریب والوحده الإسلامیه و تلازمت معها.

بنظره إجمالیه الى قاده الإصلاح و رواده والدعاه إلى وحده المسلمین نجد انه برزت فی شخصیاتهم جمله من‌الصفات منحتهم الأهلیه للتصدی إلى هذا المشروع الخطیر، فقد امتاز رواد الإصلاح:

1. بالعلم والفقاهه والعمق الفکری الإسلامی الأصیل و کان لهم الدور الکبیر فی‌العطاء الفکری والثقافی والمؤلفات و إصدار المجلات والتی کانت تعالج قضایا المسلمین المتحرکه الفکریه أو السیاسیه أو الثقافیه أو الاجتماعیه و کان لهم الباع الأطول فی علوم الفقه والتفسیر والاجتماع و غیرها من علوم الإسلام الأساسیه.

2. الوعی العمیق بأهداف الإسلام و غایاته و روح تشریعاته والمسؤولیات الکبرى على عاتق المسلمین عامه و قادتهم بشکل خاص والأولویات المترتبه على ذلک.

3. معایشه تجارب المصلحین الأوائل فی زمن النبوات عامه و تجربه المسلمین فی زمن النبی العظیم(ص) و جهادهم تحت رایته المقدسه و ما‌تلاها من تجارب مر بها المسلمون عبر تاریخهم الطویل و ما ظهر لهذه التجارب من آثار ایجابیه أو سلبیه فی الواقع الإسلامی.

4. الصفات الذاتیه التی اتسمت بها شخصیاتهم من‌الصدق فی‌المواطن والشجاعه الفذه والإخلاص للمشاریع التی تحملوا مسؤولیتها والإیمان الصادق بما تبنوه من مشاریع رسالیه والتضحیه لحد الاستشهاد عند بعضهم والصبر على الأذى و تحمل الأسالیب التسقیطیه التی واجههم بها أعداء الوحده الإسلامیه أو المخالفون لمناهجهم الإصلاحیه من أدعیاء الدین و أدعیاء الفکر والثقافه والأثمان الباهظه التی دفعوها على هذا الصعید.

5. الانفتاح الایجابی الواعی على مشاریع الوحده والإصلاح فی زمانهم و من مدارس مذهبیه مختلفه و ما تمخض عنه من لقاءات و قرارات و فتاوى صبت فی صمیم مشروع الوحده الإسلامیه و لاتزال أثارها و برکاتها قائمه إلى الآن.

6. الرؤیه الاستراتیجیه لمصالح الأمه الإسلامیه و مشاریع تقویه بنیانها و مواجهه الأخطار التی تواجه‌ها و صد الغزو الفکری والثقافی والأخلاقی الذی استهدفها و مایترتب على هذه‌الرؤیه من أسالیب ضروریه و لازمه لتحقیقها کالعمل الإسلامی السیاسی المنظم والمؤسسات الإسلامیه الفکریه والمؤسسات الخیریه والتشکیلات الجهادیه المقاومه و غیرها من الأسالیب الحضاریه النابعه من صمیم الإسلام الحنیف.

لاتزال أمتنا الإسلامیه تستذکر بفخر و اعتزاز تجارب أولئک المصلحین الأفذاذ و روادالوحده والتقریب مثل الشیخ محمد عبده و دوره‌الکبیر فی إصلاح الأزهر و مناهجه الدراسیه و إنشاء الجمعیات الخیریه و جهاده لإنهاض الأمه و تألیفه الراقیه فی‌الدفاع عن‌الإسلام ورد الشبهات و شرحه لنهج‌البلاغه و غیرها و یحتاج الحدیث عن‌المصلح الکبیر الشیخ جمال‌الدین الأسدآبادی الأفغانی إلى مطولات بحثیه لاستقراء سیره حیاته الفکریه والجهادیه والإصلاحیه لواقع الأمه الإسلامیه دوره‌الکبیر فی مقارعه الاستعمار الأجنبی على بلادالمسلمین و برزت أفکاره الإصلاحیه والتنویریه فی مجله العروه‌الوثقى التی أصدرها بالتعاون مع الشیخ محمد عبده و تصاعدت الجهود التوحیدیه والتقریب بین‌المسلمین بتعاون مراجع‌الدین الشیعه کالسید عبدالحسین شرف‌الدین العاملی والسیدحسین البروجردی والشیخ محمدحسین کاشف-الغطاء بالتعاون مع شیوخ الأزهر کالشیخ احمد سلیم والشیخ محمود شلتوت والتی توجت بإفتاء الشیخ شلتوت بشرعیه التعبد بمذهب أهل‌البیت(ع) أسوه بباقی المذاهب الإسلامیه و نذکر هنا بکل وفاء الدورالمهم للعلامه الشیخ محمدتقی القمی و جهوده الکبیره فی‌التقریب والوحده الإسلامیه و قدأرخ له فقیدنا الراحل العلامه السید خسروشاهی بفصل مطول فی ذلک.

کان لانتصار الثوره الإسلامیه فی إیران بقیاده الإمام الخمینی الراحل قدست روحه الزکیه عظیم الأثر فی تعمیق و تأصیل مشاریع الوحده والتقریب من جهه و فضح الجهات التی تعمل على تدمیر کیان الأمه الإسلامیه من جهه أخرى و تحولت مشاریع الوحده والتقریب بقیادته(رض) إلى عمل مؤسساتی عمیق و ذو مدى واسع فی‌البلاد الإسلامیه و تجلى ذلک فی تأسیس المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب و فی أسبوع‌الوحده الإسلامیه و فی یوم‌القدس العالمی و غیرها من‌المشاریع الکبیره والتی واصلت عطاءاتها فی ظل القیاده الحکیمه للسید الولی الفقیه الخامنئی حفظه‌الله والذی منحها اهتماماً خاصاً مع‌الانفتاح الواسع على عموم المسلمین دون استثناء فی‌العراق کان للإمام السیدمحسن الحکیم والمرجع الشهید السید محمدباقر الصدر(رض) و مرجعیه النجف الأشرف الدور الکبیر فی حفظ العلاقه المتوازنه بین أبناء المذاهب الإسلامیه و بالتعاون مع کبار علماء السنه فی‌العراق کالشیخ الشهید عبد‌العزیز البدری والشیخ الشهید ناظم العاصی والشیخ امجد الزهاوی والشیخ محمدمحمود الصواف و غیرهم و یحمل رایه‌الوحده والإصلاح حالیا و بجداره و بحکمه منعت‌الاقتتال الطائفی سماحه المرجع الأعلى السیدعلی السیستانی حفظه‌الله و نحتاج إلى بحث مطول للحدیث عن جهود سماحته فی هذا المجال و فی هذه‌الحقبه الزمنیه الخطیره والحساسه فی‌العراق والعالم الإسلامی.

و عودًا على فقیدنا الراحل آیه‌الله السیدهادی خسروشاهی فان ذکره الخالد یقترن تماماً بمشروع الوحده والتقریب الإسلامی فهو رائد فذ من رواده و منظر حاذق من منظریه و مجاهد کبیر لتحقیقه و إنجاحه، اخلص بصدق لهذا المشروع و سخر له کل جهده و وقته و امتاز بکل مواصفات المصلحین الربانیین و تحرک فی بلدان‌الأرض لتحقیقه، جمع بین الفقاهه والسیاسه و امن بالتلازم بین‌الدین والسیاسه و على قدره الإسلام و جدارته فی إداره الدوله و تلبیه متطلباتها فی‌المجالات کافه و فند أطروحه الغرب و من تابعه على الفصل بین الدین والسیاسه لان الإسلام یختلف جوهریا عن المسیحیه الحالیه المحرفه والتی تعجز عن تأمین متطلبات الإنسان المعاصر؛ فیما یستطیع الإسلام بتشریعاته الواسعه الشامله المتطوره فی کل الأزمنه من مواکبه حاجات العصر فی‌الاقتصاد والسیاسه والقانون والعلاقات الاجتماعیه و فقه‌الدوله و جمیع شؤون الحیاه، کما أن للإسلام روحیه الحوار العلمی للوصول الى الحقیقه و احترام إنسانیه الإنسان و خیاراته والتی یکون هو المسؤول عنها و یرسی قواعد التسامح والتعایش السلمی بین جمیع أبناء البشر و تحدث السید خسروشاهی مطولا عن الاستعمار وأسالیبه الخبیثه للسیطره والهیمنه على‌البلدان الأخرى بهدف امتلاک تلک البلدان و امتصاص ثرواتها وأکد على استقلالیه البلدان الإسلامیه و جهادها لرفض الهیمنه الاستکباریه و طرد المستعمر و هاجم الفقید الراحل ألاعیب الاستکبار لنشر الفکر المنحرف و غزوالبلاد الإسلامیه ثقافیه وأدان بشده جرأه الغرب على نبی‌الإسلام(ص) من خلال الرسوم الکاریکاتیریه واعتبرها جزءا من‌المخطط الاستکباری لتهدیم المقدسات الإسلامیه و على صعید الوحده والتقریب بین المذاهب الإسلامیه فقدأعتبر أن‌التفرقه بین المسلمین هی نتاج سیاسه حکام الجور لفرض نفوذهم فی‌البلاد الإسلامیه فضلًا عن‌أنها جزء من‌المخطط الاستکباری فی ذلک وان‌التقارب الروحی والفکری بین المسلمین هو بحد ذاته مکسب کبیر یمهد للوحده الإسلامیه فی إطارها الواسعه و یعزز قدره المسلمین على مواجهه الأخطار المحیطه بهم لاسیما الخطر الصهیونی فی فلسطین والمقدسات فیها.

عزز المرحوم السید خسروشاهی دوره الفکری والاجتماعی بالعمل فی مؤسسات الدوله الإسلامیه و لاسیما وزاره الخارجیه و تمثیل الجمهوریه الإسلامیه فی‌الفاتیکان لتعمیق الحوار الإسلامی المسیحیه أیضا.

رحم‌الله العلامه المجاهد المحقق والمؤرخ السید خسروشاهی و اسکنه فسیح جناته و کتب له عظیم الأجر والمنزله الرفیعه بما جاهد و صبر و عمل بجد فی سبیل رفعه المسلمین و عزتهم و کرامتهم والسلام علیه حیًا و میتا.

والسلام علیکم سادتی الأفاضل و رحمه‌الله و برکاته

………………..

پی نوشت:

1. کلمته خلال ندوه السیدهادی خسروشاهی؛ سلیلُ التقریب والتجدید