ایشان به‌مناسبت روابطش با وزیر وقت ارشاد جمهوری اسلامی ایران، دروازه تبادلات فرهنگی و فکری میان مؤسسات داخلی جمهوری اسلامی ایران با دیگر سازمان و نهادهای بین‌المللی را فراهم ساخت.

مرحوم استاد خسروشاهی روابط خود را با متفکران و نویسندگان و علمای دینی از جمله مرحوم شیخ غزالی بسط و توسعه داد. ایشان با پروژه دارالتقریب قاهره که در دهه ۵۰ قرن گذشته با حمایت آیت‌الله‌العظمی بروجردی تأسیس شده بود و همچنین محمدتقی قمی که نام ایشان هم با این مؤسسه و رهبران عربی آن پیوند خورده بود، ارتباطات عمیقی داشتند. همین عوامل باعث شد تا ایشان همیشه با فرهنگ عربی به‌ویژه مردم مصر در ارتباط باشند و از شناخت خوب و کافی از علمای دانشگاه الازهر و نماد و ریشه‌های جنبش اخوان‌المسلمین برخوردار باشند.

کمتر کسی پیدا می‌شود که موفق شود، از خود آثار ارزشمند و درخور توجهی برای نسل‌های بعدی برجای بگذارد و از خود ایده‌هایی باقی بگذارد که به آینده انسانیت، فرهنگ، علم و معرفت مرتبط باشند. سیدهادی خسروشاهی از جمله کسانی بود که به این درجه معرفتی و انسانی نائل شد.

استاد خسروشاهی میراث ماندگاری چه در عرصه تألیف و نشر کتاب و چه در پردازش اندیشه و مبانی فکری مرتبط با اهداف و ارزش‌های اسلامی، از خود بر جای گذاشت که بارزترین این اهداف، همان هدف مرتبط با اسلام سیاسی است که سال‌هاست، از سوی جمهوری اسلامی ایران در کمال صداقت در قبال ملت‌های عربی دنبال می‌شود.

ـ متن کامل سخنان دکتر سعید شهابی¹

سمعتُ باسمه منذ أکثر من خمسین عاماً. رأیت صوره یظهر فیها السیدهادی خسروشاهی مع بضعه أشخاص بحرانیین فی لندن فی‌العام 1968. کان السید قدجاء لزیاره العاصمه البریطانیه مبعوثاً من المرحوم السید شریعتمداری للاطلاع على أوضاع طلبه العلم المسلمین فی أوروبا. فی لندن کان الشباب الجامعیون من‌العراق و إیران والبحرین و بعض الإخوه الخوجه قدأسسوا رابطه الشباب المسلم فی‌العام 1967 کأول کیان طلابی للمسلمین الشیعه. ذلک التجمع کان باکوره العمل الطلابی الإسلامی فی بریطانیا، فی حقبه لم‌یکن الوعی بالدین رائجاً.

لم‌أکن أعرف الشاب ذاالعمامه السوداء الواقف وسط مجموعه الطلاب البحرانیین آنذاک. و مضت السنوات تباعاً، حتى قدّرالله أن‌نلتقی معه فی مطلع‌العام 1983. یومها کان سفیراً للجمهوریه الإسلامیه لدى الفاتیکان وقدجاء الى العاصمه البریطانیه للبحث فی تأسیس مشروع ثقافی إعلامی. کان‌الوقت مهیأ لمبادره من ذلک النوع لان الصحوه الإسلامیه تتصاعد و تنتشر فی أصقاع العالم منذ انتصار‌الثوره الإسلامیه فی إیران قبل أربعه أعوام فحسب. کنت یومئذ منهمکا فی أمرین: الأول مواصل بحث ما بعد الدکتوراه بجامعه سیتی فی لندن التی أکملت الدراسات العلیا فیها قبل اقل من عامین (حصلت الدکتوراه فی یونیو 1981) و طلب منی الأستاذ المشرف الاستمرار فی‌البحث و کتبت بحثین أکادیمیین نشراً فی دوریات متخصصه و فی‌الجانب الآخر کنت رئیس رابطه الشباب المسلم التی انتقل نشاطها قبل عام و نصف الى مقر جدید بمنطقه بیکر ستریت. یومها کانت الأجواءالعامه تتمیز بالحماس الثوری و تصاعد نجم‌الإسلامیین فی بقاع کثیره من‌العالم. کما کانت‌الحرب العراقیه – الإیرانیه التی بدأت فی سبتمبر 1981 تزداد ضراوه. و فی‌العالم العربی کان الإسلامیون الذین شعروا بنشوه مفاجئه بعد انتصار الثوره یرفعون أصواتهم مطالبین بالتغییر، فیعتقلون و یحاکمون و تکتظ بهم‌السجون. السید خسروشاهی کان فی ریعان شبابه، یقرأ و یکتب و یتواصل مع‌النشطاء الإسلامیین فی بلدان شتى و وفرت له وظیفته فی روما فرصه لمد جسور التواصل مع من یتجشم فیهم الحماس للمشروع الإسلامی المتصاعد. ونظرا لعلاقته مع السیدمحمد خاتمی، وزیر الإرشاد بالجمهوریه الإسلامیه آنذاک، فقد تفتحت له ابواب للتواصل الثقافی والفکری مع‌المؤسسات والحرکات الإسلامیه. فتعمقت علاقاته مع‌المفکرین والکتاب بالإضافه لعلماء الدین و منهم المرحوم الشیخ محمدالغزالی. کما کان حضوره مؤتمر الفکر الإسلامی الذی کان یعقد فی الجزائر فرصه لتمتین العرى مع‌العلماء والمفکرین ونافذه للاطلاع على مستجدات الفکر الإسلامی فی المنطقه فی ذلک الظرف الذی کانت، أنظار العالم فیه موجهه للإسلامیین و نتیجه ذلک حظی باحترام و تقدیر فی‌الأوساط الإسلامیه العربیه بشکل خاص؛ حیث کان «عروبیًا» فی نظرته و علاقاته و ثقافته العامه. لسانه العربی الفصیح یمتزج بالفارسیه فیظهر أثرالجهد الشخصی للتواصل مع الطرف الآخر.

کان السید خسروشاهی احد رواد مشروع الوحده الإسلامیه، فقد تأثر بمشروع دارالتقریب فی‌القاهره الذی تأسس فی‌الخمسینات من‌القرن الماضی بدعم من آیه‌الله‌العظمی البروجردی وکان على تواصل مع الشیخ محمدتقی القمی الذی ارتبط اسمه بشکل وثیق بذلک المشروع و نتیجه ذلک، بقی على تواصل مع‌الثقافه العربیه والمصریه و کان على تواصل مع علماء الأزهر و کذلک رموز الإخوان المسلمین. فعندما نقل المرحوم الشیخ عمر التلمسانی الى سویسرا للعلاج فی‌العام 1986، کان من‌المبادرین لزیارته لنقل تحیات‌المسؤولین الإیرانیین له یومها کان سفیراً للجمهوریه الإسلامیه بالفاتیکان و قد التقى بالبابا أکثر من مره و شارک فی‌الحوارات مع‌المسیحیین.

کما ربطته علاقات مع رموز الإخوان‌المسلمین فی أوروبا و منهم الأستاذ یوسف ندى والمرحوم إبراهیم صلاح، اللذین کانا من‌الرعیل الأول لجماعه الإخوان. کان یومها یشاطرهم الحدیث حول‌الحرب العراقیه – الإیرانیه و یبادلهم الأفکار والطروحات لمواجهه الدعوات الطائفیه والمذهبیه. و عندما جاء‌الشیخ راشد الغنوشی الى لندن فی‌العام 1989، قام بزیارته والترحیب به وکثیراً ما تبادل‌الأفکار والآراء مع هؤلاء خلال زیاراته المتکرره للعاصمه البریطانیه.

و نظرا لنشاطاته السیاسیه و علاقاته مع‌الرموز الإسلامیه أصبح مستهدفا من‌الجهات الأمنیه والإعلامیه الغربیه وفی‌العام 1985 اتهمته صحیفه «صندای تایمز» بدعم الإرهاب و تمویله؛ فرفع قضیه قضائیه ضد الصحیفه و ربحها و دفعت له الصحیفه تعویضا مالیاً. کان السید خسروشاهی یرى ضروره التصدی لوسائل الإعلام الغربیه التی کانت تستهدف المشروع الإسلامی بضرب رموزه او ربطهم بالتطرف والإرهاب.

شاهدته خلال زیاراته لندن شغوفا بالإعلام العربی؛ فکان یذهب الى منطقه أجوار رود و یشتری الصحف والمجلات العربیه لیتابع تغطیاتها الإعلامیه خصوصاً مایرتبط بالحرب آنذاک و کذلک الحرکات الإسلامیه و برغم منصبه الرسمی کسفیر لدى الفاتیکان ولاحقا فی مصر؛ إلاّ انه کان یتواصل مع بعض الأشخاص المعارضین لحکومته؛ فکان یلتقی بأشخاص مثل أمیر طاهری و علی نوری‌زاده برغم مواقفهما المضاده للجمهوریه الإسلامیه. کان إسلامیًا منفتحًا، عالم دین واعیًا، مولعاً بقضایا الفکر. روج للمشروع النهضوی الذی طرحه جمال‌الدین الأفغانی و نشر عن حیاته أربعه مجلدات وکان یصر على استخدام لقب «الأسدآبادی» مرتبط باسم السید جمال‌الدین، لتأکید ولادته فی مدینه أسدآباد فی إیران، بهدف تأکید انتمائه لإیران و لیس أفغانستان.

کانت شخصیه السید خسروشاهی مزیجا بین المحافظه والإصلاح، فعلاقاته برموز الثوره کانت متینه، تواصلت منذالشباب وبعد‌الثوره استمرت تلک العلاقات من خلال المناصب التی شغلها کسفیر أولا ثم عضواً بالمعهد السیاسی التابع لوزاره الخارجیه الذی یضم السفراء والدبلوماسیین المتقاعدین. کان یدافع بقوه عن نظام الجمهوریه الإسلامیه و یحب الإمام الخمینی(ره) و یحترم السیدعلی خامنئی الذی تربطه به علاقات طیبه منذ عقود.

فی زیارته العاصمه البریطانیه فی شهر فبرایر 1983 اجتمع السید خسروشاهی مع ثله من‌النشطاء آنذاک منهم الدکتور لیث کبه والدکتور عبدالفلاح السودانی والدکتور لیث کبه، بالإضافه لآخرین مثل محمدإقبال أساریا والدکتور علی بایا و تم الاتفاق على تأسیس مشروع إعلامی إسلامی هو الأول من نوعه فی‌العالم و بعد لقاءات عدیده تم الاتفاق على تأسیس مشروع ثقافی إعلامی کان الأول من نوعه فی مرحله الصحوه الإسلامیه و بعد عام بدأ الإصدار المنتظم لمجلات ثلاث هی العالم و افریکا إیفنتس و «آفکار». کان ذلک بدایه لمشروع إعلامی واسع تواصل حتى‌العام 1999. و بدا کأن السید خسروشاهی قدحقق حلماً کان یراوده کثیراً، إصدار مطبوعات إسلامیه عصریه تضاهی المطبوعات الأخرى غیرالإسلامیه. فصدرت مجله «العالم» فی فبرایر 1984 و تبعتها المجلتان الأخریان. کما تم الاتفاق على فتح مکتبه لترویج الکتب الإسلامیه و توفیر الماده المطبوعه للقراء والباحثین. فکانت مکتبه «الهدى» معلما إسلامیًا یعنى بالکتب الأکادیمیه والفکریه و یروج الثقافه الإسلامیه من خلال المکتبه التی کان موقعها قریباً من مکتبه «فویلز» البریطانیه الشهیره. کان یتحرک بین مکتب «العالم» و «مکتبه الهدى» بنشاط دؤوب، یناقشنا فی تطور المشروع و آفاقه. لقد شاطرنا الأیام الصعبه التی و اجهناها خصوصاً الظروف المالیه التی کثیراً ما عکرت أمزجتنا جمیعا و مع تقدمه فی‌السن کان العمر یفعل فعله، فبدأت الآلام تعتوره فی‌البطن، ثم استخدم العصى لیتکىء علیها عند مشیه. کان یتنقل ببساطه متناهیه، یصعد الباص مرتدیًا اللباس الغربی و على رأسه قبعته المتمیزه. کان یکره ان‌یثقل على الآخرین و یقدم المساعده مااستطاع للعاملین.

و من خلال علاقاتی الشخصیه مع السید خسروشاهی علمت انه یهدف لبناء مکتبه إسلامیه واسعه فی مدینه قم الإیرانیه و من اجل ذلک استثمر مبلغا من‌المال بشکل رسمی فی بریطانیا؛ ثم استخدمه لبناء «مکتبه الإمام علی» بمنطقه بردیسان على أطراف مدینه قم. فکنت کلما زرته فی قم أخذنی الى‌الموقع لیرین تطورالعمل فیه و هو یقول: انت شریک فیه و بعد اکتمال البناء قام بنقل‌الکثیر من‌الکتب والمجلات التی کان قدقضى حیاته لجمعها الى المبنى الجدید، حیث بدأ تصنیفها و إلحاقها بالفهرست العام للمکتبه و خلال زیاراته العاصمه البریطانیه کان حریصًا على ملاقاه الرموز الإسلامیه الفاعله و من بینها الدکتور کلیم صدیقی و أتذکر انه فی احد‌الأیام کنا معاً فی زیاره للجمهوریه الإسلامیه لحضور احد المؤتمرات و دعانا السید خسروشاهی لوجبه غذاء بمنزله وکان فی فناء‌المنزل شجره بها ثمره «إیکی دنیا» أو «الزعرور البری»، فقطف الدکتور کلیم واحده و مضغها و لم‌تکن قدنضجت بعد؛ فبقی طوال الوقت یشکو من جفاف الفم الذی أحدثته تلک الفاکهه. جاءه صاحب‌المنزل بکل الأسالیب الإیرانیه لتحیید ذلک؛ ولکن بدون جدوى و ما ان التقیته بعد ذلک إلا و تذکر «تلک الفاکهه التی عکرت مزاجه» و کان یضیف: حسن ضیافه السید خففت ذلک الطعم.

قلیلون هم الرجال الذین یترکون آثاراً واضحه بعد رحیلهم عن الدنیا والأقل من یرتک وراءه مشاریع إنسانیه أو إیمانیه أو ثقافیه او معرفیه؛ أما السید هادی خسروشاهی فقدترک وراءه ذکرى طیبه بعد عمر قضاه فی عالم التألیف والنشر وساهم فی تأسیس واحد من أهم المشاریع الإعلامیه المرتبطه بصعود المشروع الإسلامی؛ فکان واحدا من رموز «الإسلام السیاسی» وعموداً من أعمده التقریب و ذراعا إیرانیا طویلاً ممتداً بالصداقه والحب للجانب العربی ممثلا بعلمائه و مفکریه و ناشطیه و کتّابه. رحمه‌ألله فما أعظمه من رجل.

………………..

پی نوشت:

1. کلمته خلال ندوه «السیدهادی خسروشاهی؛ سلیلُ التقریب والتجدید»