نویسنده: سید هادی خسروشاهی
ناشر: کلبه شروق
سال و نوبت چاپ: اول / زمستان 1396
تعداد صفحات: 204
شمارگان: 1000 نسخه
قیمت: 8000 تومان

معرفی کتاب:

این کتاب در هفت بخش، به خاطرات و فعالیت ­ها و اندیشه ­های این شخصیت­ های معاصر و فعالان سیاسی کشور می ­پردازد و در سه پیوست به متن نامه ­ها و تلگراف­ های مراجع تقلید و علمای عظام، عکس ­ها و اسناد و فهرست اعلام، اماکن، کتاب ­ها و مجلات می­ پردازد.

استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می ­نویسد: «آن­چه که در این کتاب به عنوان خاطرات مستند می ­آید، در واقع خاطرات و یادداشت ­های کوتاه و پراکنده ­ای درباره چند نفر از شخصیت ­های علمی، سیاسی و متدین معاصر است که در طول بیش از نیم قرن، یعنی از سال ۱۳۳۲، با آن­ها حشر و نشر، گفتگو و بحث داشتم و با بعضی از آن­ها در سفرهای متعدد همراه بودم… . آن­چه که اکنون در اختیار دوستان قرار می ­گیرد، علیرغم حجم کم و دوری از اطناب و پرهیز از جعل حدیث! و خاطره ­سازی! می­ تواند آگاهی های خاصی درباره شخصیت ­ها و عزیزان مورد نظر در اختیار قرار دهد….»

در بخش اول کتاب مقاله ­ای از استاد خسروشاهی که به مناسبت درگذشت دکتر سامی در تاریخ ۱۴ دی ماه ۱۳۶۷ نگاشته شده است، می ­آید و سپس مقاله «راه و روش ما» سرمقاله شماره دوم نشریه «پیکار اندیشه» به قلم دکتر سامی می ­آید که با همکاری استاد خسروشاهی در قم منتشر می­ شد.

استاد خسروشاهی درباره اندیشه ­های دکتر سامی می ­نویسد: «دکتر سامی به عنوان هوادار اسلام انقلابی، اسلام را به مثابه یک ایدئولوژی جامع ­الاطراف می­ دانست و طرز فکر خداپرستی را بستر فلسفی و معنوی، در راه رهبری مبارزه توده­ های مسلمان و ایجاد تحول اجتماعی و تأسیس نظامی نوین معرفی می کرد. در واقع با این بیان، سامی در کنار دوستانش، در پُر کردن خلأ ایدئولوژیک نسل جوان معاصر می کوشید و ایمان داشت که تنها از این راه می­ توان به یک نیروی ایدئولوژیک انقلابی مجهز شد و تکیه کرد. «نهضت خداپرستان سوسیالیست» از همین اندیشه سرچشمه گرفته بود و پس از طی مراحل تکامل، در کوران مبارزات سیاسی – اجتماعی، به شکل «جمعیت آزادی مردم ایران» (جاما) و سپس به صورت یک حزب سیاسی – حزب مردم ایران – جلوه ­گر شد… و در نهضت ملی ایران هم جایگاه خود را بازیافت. (صص ۱۵ و ۱۶)

سامی در دورانی که نشریه «جاما» را منتشر می ­ساخت هیچ ­گاه هدف را فدای مصلحت گروه خود نساخت و همواره می­ کوشید که «وحدت عملی» را در میان گروه ­های اسلامی ایجاد کند و اختلاف فکری را در یک امر، طبیعی می ­دانست، ولی بی ­برنامگی و تشتّت و تضاد را خطری بزرگ برای آینده انقلاب اسلامی و ایران می دید. (ص ۱۸) گفتنی است دکتر سامی پس از تشکیل دولت موقت، مدتی مسئولیت وزارت بهداری را بر عهده داشت و در راه ملی کردن بهداشت و درمان توده­ های محروم و مستضعف کوشید و سپس مدتی سرپرست جمعیت هلال احمر شد و پس از آن به نمایندگی مجلس انتخاب شد و آخرالامر به کار دیرین خود طبابت و روان پزشکی پرداخت.

بخش دوم کتاب، نوشتاری از استاد خسروشاهی در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۶۶ است که به خاطراتی از شهید دکتر مصطفی چمران در ایام فعالیت­ در لبنان و همراهی ­اش با امام موسی صدر و سپس حضور در ایران می ­پردازد. استاد خسروشاهی در بخشی از بیان خاطراتش از حضور شهید چمران در لبنان، از پیش از انقلاب اسلامی ایران، از قول این شخصیت مبارز و انقلابی می ­نویسد: «چمران اظهار نگرانی می­ کرد از استمرار حکومت استبدادی ایران و خواستار تشدید فعالیت حوزه علمیه قم و روحانیت بود و می ­گفت: به نظر من فقط روحانیت می ­تواند مردم را از بی ­تفاوتی فعلی خارج کند و به صحنه مبارزه بکشاند. تاریخ تشیع نشان می ­دهد که نبرد در جوامع شیعی وقتی توده ­ای پیروز شده که رهبری را روحانیت به دست گرفته است و حرکت­ های دیگر، بدون روحانیت، به شهادت تاریخ، محکوم به شکست ­اند.» (ص ۳۵)

بخش سوم هم یادداشتی درباره زندگی، فعالیت ­ها و اندیشه مهندس مهدی بازرگان آمده که در بهمن ۱۳۷۳ نوشته شده است و در ادامه یک گفتگو درباره مهندس بازرگان و در پایان مکاتبه­ استاد خسروشاهی و مهندس بازرگان ذکر شده است. وی در این یادداشت ضمن ارج و قدردانی درباره خدمات و فعالیت های مهندس بازرگان و انتقاد به برخی از مباحث و فعالیت­ های او می ­نویسد: «مهدی بازرگان از آغاز کار تا پایان – آخر دی ­ماه ۱۳۷۳ – همواره وقف راه خدا و خدمت به خلق بود و در تربیت کسانی چون شهید چمران کوشید که یک نمونه از آن­ها، به تنهایی یک امت بود و بی ­تردید خود وی نیز نمونه کامل یک مسلمان روشنفکر مُتشرّع در قرن ما به شمار می ­رفت که یک عمر با صداقت و طهارت و صراحت، بدون نیاز مالی و انگیزه­ مادی کار کرد و خدمت نمود و انتظار مقام و پاداش از کسی نداشت و صراحت را هم لازمه اندیشه و عمل یک مسلمان دانست، اما این به این معنی نیست که او هم «مطلق» بود… .

نقد اشتباهات او در اندیشه ­های نخستین «بازی جوانان با سیاست» و واپسین او «دین و ایدئولوژی»، نیاز به فرصت و وقت کافی دارد… که به این کار خواهیم پرداخت… نقد علمی اشتباه هر فردی، همراه با عدل و انصاف، یک عمل اسلامی و عقلانی و انسانی است و هیچ اندیشه ­ای را نمی ­توان – از غیرمعصوم – به طور چشم ­بسته و بدون چون­ و چرا پذیرفت.

استاد خسروشاهی درباره تعبّد و تدیّن مرحوم مهندس بازرگان می ­گوید: «مهندس بازرگان یک فرد متدین، متعبّد و متشرّع به معنی واقعی کلمه بود… التزام ایشان به نماز اول وقت و احکام شرعی و حضور مخلصانه در محافل مذهبی، به ویژه مجلس درس تفسیر قرآن آیت­ الله طالقانی، نشان ­دهنده عمق گرایش معنوی ایشان است. من در تمام مدت آشنایی با ایشان، حتی یک بار هم ندیدم که غیبت کسی را بکند و یا پشت سر احدی، حرفی بزند و یا مرتکب بیان خلاف و دروغی بشود.» (ص ۵۲)

بخش چهارم کتاب، گفتگویی است که استاد خسروشاهی با یادنامه دکتر یدالله سحابی داشته­ اند و در آن از نحوه آشنایی خود با دکتر سحابی، فعالیت­ ها و خاطراتی از نهضت آزادی و همراهی و همکاری با نهضت بیان کردند و به نقل خاطره ­ای از توجه و دیدار مهندس بازرگان و دکتر سحابی از تبعیدشدگان روحانی در سال ۱۳۵۷ می ­پردازد؛ شخصیت­ هایی مثل آیت ­الله سید مرتضی پسندیده، آیت ­الله ناصر مکارم شیرازی، حجت­ الاسلام سید احمد کلانتر، شیخ عباس ضیغمی و استاد خسروشاهی.

بخش پنجم کتاب یادداشتی درباره مهندس کاظم حسیبی است. استاد خسروشاهی درباره مهندس حسیبی می­ نویسد: «همراه دکتر مصدق به لاهه و آمریکا رفت و نطق معروف و تاریخی آقای حسین مکی را تهیه و تنظیم کرد و در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت، چهره پشت پرده در گروه جبهه ملی به حساب می ­آمد و در ماجرای خلع یَد از انگلیس، در کنار مهندس بازرگان فعال بود. مهندس حسیبی در تأسیس «کانون مهندسین ایران» و سپس «حزب ایران» نقش عمده ­ای به عهده داشت و شرط «مسلمان بودن اعضای حزب» از یادگارهای حسیبی بود، در حالی ­که می ­دانیم «حزب ایران» هیچ وقت یک حزب اسلامی نبود و بیشتر اعضای آن را باید «سکولار» نامید.

استاد خسروشاهی در پایان درباره مهندس حسیبی می ­نویسد: «شخصیت وارسته و مسلمانی چون مهندس کاظم حسیبی، نمی ­توانست در مسأله انقلاب اسلامی ایران بی ­تفاوت باشد. یاران و همکاران او در حزب ایران، روش خاصی داشتند که مهندس حسیبی آن را نمی ­پسندید، ولی به خاطر اخلاق نرم یا مسائل تشکیلاتی مخالفتی هم نمی ­ورزید، اما در عمل و تا آخر، از انقلاب اسلامی و رهبری آن دفاع کرد.» (ص۸۹)

بخش ششم کتاب درباره مهندس عزت­ الله سحابی است. استاد خسروشاهی در این نوشتار به سابقه آشنایی، استمرار مبارزه و همکاری با نهضت مقاومت و متاع و سپس نهضت آزادی و نظرات مهندس سحابی درباره سید جمال و نواب صفوی و فعالیت­ فرهنگی و روابط با روحانیون و استعفا از نهضت آزادی پرداخته است و سپس به دفاع مهندس سحابی از نهضت روحانیت در ماجرای مخالفت مراجع عظام با طرح لایحه انجمن ­های ایالتی و ولایتی رژیم پهلوی و اعتراض علما به شرکت بانوان در انتخابات می پردازد و در ادامه می ­نویسد: «در بین دوستان روشنفکر مذهبی، مهندس سحابی به دیدگاه ­هایی که درباره مسائل اجتماعی یا شخصیت ­های معاصر داشتیم، گرایش بیشتری از خود نشان می ­داد. مثلاً درباره سید جمال­ الدین حسینی اسدآبادی معروف به افغانی که بنده در قم چندین کتاب از خود و دیگران درباره او منتشر ساخته بودم، مهندس سحابی مانند ما برداشت ­های مثبتی راجع به سید و عملکرد او داشت و حتی در این رابطه، به نقد علمی – منطقی آراء و نظریات دگراندیشان، از جمله احمد کسروی پرداخت.» (ص۱۱۱)

در مورد فدائیان اسلام و رهبری آن هم علیرغم این­که مهندس سحابی مانند دیگر دوستان و همفکران ملی گرای خود هوادار دکتر مصدق بود، اما در قضاوت خود، عدل و انصاف را همواره مراعات کرده و حقیقت را آن­طور که به وقوع پیوسته، بیان و ترسیم کرده است. مهندس سحابی برخلاف ملی گرایانی که حاضر نیستند نقش برجسته آیت­ الله کاشانی و یا فدائیان اسلام و دیگر اسلام­گرایان را در نهضت ملی شدن صنعت نفت بپذیرند، با شفافیت کامل نقش هر دو گروه را بیان می­ کند. (صص ۱۱۲ و ۱۱۳)

بخش هفتم و پایانی کتاب درباره دکتر محمد نخشب است. استاد خسروشاهی که در دهه چهل، برخی مقالات دکتر محمد نخشب را با عنوان «بشر مادی» گردآوری و منتشر کرده بود از چگونگی فعالیت ­های نخشب و پایه ­گذاری «نهضت خداپرستان سوسیالیست» و همراهی ­اش با نهضت ملی شدن صنعت نفت و ملی­ گراها و آیت ­الله کاشانی و فعالیت ­هایش در آمریکا سخن می گوید.

استاد خسروشاهی در بخشی از این نوشتار می ­نویسد: محمد نخشب از آغاز زندگی اجتماعی خود با تشکیل جلسات خاص و تأسیس «نهضت خداپرستان سوسیالیست» و مبارزات سیاسی در دوران نهضت ملی در حزب ایران و حزب آزادی مردم ایران و سپس در نهضت مقاومت ملی و بعد در آمریکا، به مبارزه خود بر ضد استعمار و استبداد، زیر پرچم ایدئولوژی مذهبی و در راه ایجاد یک نظام اسلامی، به طور خستگی­ ناپذیر، ادامه داد و از هر فرصتی برای پیشرفت و وصول به هدف استفاده کرد… (ص۱۳۷)

برای تهیه کتاب می توانید:
در تهران به فروشگاه کتاب مؤسسه اطلاعات واقع در خیابان انقلاب روبروی دانشگاه تهران مراجعه نمایید.
و در قم به فروشگاه کتاب کلبه شروق واقع در ابتدای خیابان شهدا (صفائیه) مراجعه و یا با شماره تلفن ۳۷۸۳۸۱۴۴ (۰۲۵) تماس بگیرید.
همچنین برای خرید اینترنتی نیز می توانید از طریق لینک های زیر اقدام نمایید: