گزارشی از مجموعه ده جلدی آثار علامه طباطبایی(ره)؛ بخش اول
شرح و بسط معارف اسلامی را باید از متفکران ژرفاندیشی آموخت که نزد همگان به علم و دانش و صفای باطن و تهذیب نفس، شناخته شدهاند. بیتردید علامه سید محمدحسین طباطبائی(ره)، از عالمان برجستهای است که نزد همگان به این صفات شهره است ایشان با سختکوشی و تأمل و دقت و از سر اخلاص، به فراگیری علوم همت گماشت و با هوشیاری در مسیر تهذیب نفس و عرفان پای نهاد...
استاد سید هادی خسروشاهی, تفسیر المیزان, رفیق دیرین, روش اهل بیت علیهم السلام, سنن النبی, شیعه در اسلام, علامه طباطبایی (ره), معاد شناسی
شرح و بسط معارف اسلامی را باید از متفکران ژرفاندیشی آموخت که نزد همگان به علم و دانش و صفای باطن و تهذیب نفس، شناخته شدهاند.
بیتردید علامه سید محمدحسین طباطبائی(ره)، از عالمان برجستهای است که نزد همگان به این صفات شهره است. ایشان با سختکوشی و تأمل و دقت و از سر اخلاص، به فراگیری علوم همت گماشت و با هوشیاری در مسیر تهذیب نفس و عرفان پای نهاد؛ از همین رو، آثاری که از علامه بهجا مانده، جاذبه ویژهای دارد و با بهرهمندی از عقلانیت و معنویت عقل و قلب، مخاطبان را سیراب میسازد.
در سالیان قبل، بعضی از آثار علامه طباطبایی، چاپ شده بود؛ اما استاد سید هادی خسروشاهی(ره) از سالیانی دراز و با اجازه شخص آن بزرگوار، همه آنها را ـ غیر از تفسیر المیزان ـ با دقت تنظیم، تصحیح، ویرایش و آماده ساخته و برای چاپ به مؤسسه بوستان کتاب سپردند که بهتدریج در بیست و یک جلد منتشر گردید و در اواخر عمر پربرکتشان مجموع آنها را در ده مجلد منتشر نمود.
ـ جلد اول
در این مجلد، دو کتاب ارزشمند علامه طباطبایی(ره) یعنی «قرآن در اسلام» و «شیعه در اسلام» منتشر شده است و در بخش سوم نیز، گلچینی از معارف تشیع وجود دارد.
الف) «قرآن در اسلام» حاوی مهمترین نکات و معارف مرتبط با قرآن کریم است. کتاب «قرآن در اسلام» و «شیعه در اسلام» که از آثار کثیرالانتشار مرحوم علامه طباطبائى(ره) است، براى تأمین نیاز یک پروژه علمى- تحقیقاتى شیعه شناسى در غرب، تألیف شده و بههمت اساتید محترمى، به زبان هاى مختلف ترجمه و در سراسر جهان منتشر شده است. چگونگى این پروژه تحقیقاتى را جناب آقاى دکتر سیدحسین نصر که از شاگردان و علاقه مندان خاص علامه طباطبائى(ره) بودند، در مقدمه «شیعه در اسلام» توضیح داده اند. علامه طباطبایی در این کتاب ضمن اشاره به ارزش قرآن در میان مسلمین به بیان دو نکته درباره آن پرداخته است؛ اول آنکه قرآن، متضمن کلیات برنامه زندگی بشری است. دوم آنکه قرآن سند نوبت خاتمالانبیاء(ص) است. در بخش دوم به ۲۱ نکته مهم درباره قرآن پرداخته و توضیحاتی درباره هرکدام میدهد؛ از جمله: کمال و ابدیت قرآن، استقلال قرآن در دلالت، ظاهر و باطن قرآن، تأویل و ناسخ و منسوخ و روش ائمه(ع) در تفسیر قرآن. تحلیل وحی از دیدگاه قرآن، بخش سوم کتاب را تشکیل میدهد. رابطه قرآن با علوم، ترتیب نزول قرآن و انتشار آن میان مردم، بهاضافه نکاتی درباره ترتیب سور، اسباب نزول، تحریف قرآن و قرائات و خط و اعراب قرآن، مطالبی است که در فصل چهارم و پنجم مطرح شده است. این کتاب یکی از منابع مهم و شناخت روش تفسیری علامه میباشد که نکات پراهمیتی در آن مطرح شده است.
ب) «شیعه در اسلام» با مقدمه دکتر سیدحسین نصر، دومین اثر علامه در مجلد اول مجموعه آثار است که بهمنظور معرفی تشیع به جهان غرب تألیف شده است. همان طور که در مقدمه جناب آقاى دکتر نصر هم اشاره شده است، این کتاب در محافل علمى جهان، موقعیت والا و ویژه اى یافت و ترجمه انگلیسى آن نخست در آمریکا و سپس در اروپا به چاپ رسید و در مقیاس وسیعى در سراسر غرب بر علاقه مندان عرضه شد و در دانشگاه ها و مراکز تحقیقى- تاریخى، بهعنوان یک مأخذ و منبع اصلى و اصیل در شیعه شناسى، مورد استفاده قرار گرفت و در آکادمى هاى شناخت مذاهب نیز، تدریس شد.
مطالبی که علامه در این کتاب به آنها پرداخته است، از این قرار است: کیفیت پیدایش و نشو و نمای شیعه، تفکر در تشیع و راههای تفکر از نظر قرآن، راز بقای فلسفه در تشیع، انسان و درک عرفانی، خداشناسی و صفات خدا و پیغمبرشناسی و اوصاف او همچون عصمت و وحی، معادشناسی، مرگ از نظر اسلام، استمرار و توالی آفرینش، امامشناسی، فرق امام و نبی، اجمالی از تاریخ دوازده امام، بحثی در ظهور حضرت مهدی(عج) و در خاتمه، پیام معنوی شیعه.
ج) «گلچینی از معارف تشیع»، آخرین رساله موجود در این مجلد است. این کتاب که ابتدا به انگلیسی و توسط ویلیام چیتیک نوشته شده بود، توسط دکتر سیدمحمد ثقفی و نعیمه ثقفی ترجمه گردیده است.
«گلچین ادبى شیعه» یا «گلچینى از معارف شیعه»، سومین و آخرین کتاب، از مجموعه اى است که براى شناخت تشیع و معرفى آن به مردم اروپا و آمریکا پس از دو کتاب: «قرآن در اسلام » و «شیعه در اسلام » توسط استاد بزرگوار، مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائى تهیّه و تألیف شده است.
اصل طرح و اجراى این مجموعه، به پیشنهاد دکتر کنیث مورگان و دانشگاه کالگیت آمریکا و بهوسیله استاد دکتر سیدحسین نصر از شاگردان و علاقه مندان علامه طباطبائى- سالیانى پیش سامان گرفت. دو کتاب نخستین، به زبان فارسى، انگلیسى، عربى و … بارها، در ایران، اروپا، آمریکا و کشورهاى عربى چاپ و منتشر شده اند؛ اما کتاب سوم که در واقع نخست به زبان انگلیسى تهیه و تنظیم شده است، تاکنون به زبان فارسى در نیامده و منتشر نشده است.
استاد خسروشاهی درباره کیفیت آمادهسازی این کتاب مینویسد:
«این کتاب براى نخستینبار است که به فارسى ترجمه و در ایران منتشر مى گردد و در واقع براى تکمیل آثار علامه، ترجمه و نشر آن یک آرزو بود که بهیارى حق و با پیگیرى و کوشش زیاد، تحقق یافت. وقتى در تهران- به تاریخ 25 خرداد 1387- با ویلیام چیتیک ملاقات کردم، از او خواستم که اگر نامه یا دست خطى از علامه طباطبائى دارد، نسخه اى در اختیار ما قرار دهد که این درخواست نیز، با استقبال نامبرده روبه رو گردید و فهرست منابع و دستخط علامه را که بهعنوان مقدمه بر این کتاب نوشته و به دکتر چیتیک فرستاده بودند، از آمریکا توسط پست به من ارسال نمود.»
در این کتاب پس از بحث درباره یگانگی خدا و حکومت و زمامداری، به زندگی معنوی انسان موحد پرداخته و در پایان به شرح مختصر دوازده امام اشاره کرده است. علامه، خود درباره این کتاب مینویسد: «این کتاب بهطور همزمان شامل اشاراتی دقیق و بسیار خوب به روشی است که علوم باقیمانده مهم تنظیم شده و پیرامون توحید سازماندهی میشوند و اینکه چگونه فضایل اخلاقی بر اساس آن بنا میشوند و در آخر، بیان اینکه چگونه جنبههای عملی اسلام از این حقیقت (توحید) مشتق و بر اساس آن بنا نهاده شدهاند» علامه معتقدند که تمام آموزههای اسلام در دو جمله خلاصه میشود: «اسلام دینی است که همه چیز را آنطور که هستند، میبیند» و «اسلام یعنی تسلیم شدن و از او در عقاید و اعمال، اطاعت کردن»
ـ جلد دوم
این مجلد حاوی دو اثر ارزشمند و گرانقیمت از علامه طباطبایی(ره) است؛ یکی «شیعه» که حاوی مشروح مذاکرات هانری کربن با علامه است و دیگری رسالت تشیع در دنیای امروز.
الف) کتاب حاضر براى نخستین بار در سال 1339 تحت عنوان مکتب تشیع در 380 صفحه چاپ و منتشر گردید و در سال 1357 براى بار دوم، پس از تجدید نظر کلى و اضافات و اصلاحات، تحت عنوان «شیعه : مجموعه مذاکرات با پروفسور کربن» در 500 صفحه منتشر گردید.
متن کتاب، مجموعه مذاکرات و مکاتبات مرحوم علامه طباطبائى (ره) با پروفسور هانرى کربن ، در سال 1338 مى باشد که به اضافه پاسخى از استاد بر نقد کتاب و توضیحاتى براى تکمیل بحث و بررسى، در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.
آن قسمت از توضیحات کتاب که مربوط به آیات قرآن مجید و استدلال به آنهاست- مانند توضیح شماره 1 و 2 و 99 تا 120- از خود مرحوم علامه طباطبائى(ره) است و بقیه توضیحات که بهطور علمى و محققانه اى، پس از مراجعه به مدارک معتبر تنظیم شده است، از مرحوم آیتالله على احمدى میانجى و مرحوم استاد خسروشاهی است که هر کدام بهطور مستقل، از طرف یکى از دو نفر، تهیه شده است. در ابتدای این کتاب، خود علامه به شرح ماجرای این دیدار و چگونگی این ملاقات اشاره کرده است. برخی مطالبی که علامه در این کتاب به آنها پرداخته است، چنین است: چگونگی پدید آمدن شیعه و مشکلات پیش روی شیعیان تا سقوط مرجعیت اهلبیت(ع)، روش شیعه در علوم، بیانات ائمه شیعه(ع) در مسائل فلسفی از جمله وجود حق، صفات، اسماء، قضا و قدر و ارتباط ولایت با نبوت و امامت.
ب) رسالت تشیع در دنیای امروز که برای اولین بار در سال ۱۳۳۹ تحت عنوان «مکتب تشیع» و برای بار دوم در سال ۱۳۵۷ منتشر شد، بخش دوم مذاکرات علامه طباطبایی(ره) با هانری کربن است که در سال ۱۳۴۰ انجام شده است. سرفصلهای مهم مطالب علامه عبارتند از: بشارت مذهب تشیع برای بشریت، راههای ارشاد انسان در اسلام، آثار و نتایج حلول کلیسا، معادشناسی از نظر شیعه، پیدایش سیر معنوی و عرفان و تکملهای با عنوان به سوی حیات معنوی. توضیحات مفصل شارحان بر غنای این اثر افزوده است.
ـ جلد سوم
این مجلد شامل دو کتاب سننالنبی(ص) و تعالیم اسلام است. بى تردید سیره و سنت نبوى، یکى از منابع عمده و اصیل تشریع و قانون گذارى در اسلام است و با در نظر داشتن مسئله «عصمت»، توجه به سیره و سنت رسول اللّه(ص)، بهمثابه تکیه گاه تشریع قوانین، یک اصل غیرقابل تردید مى باشد. نکته مهم آنست که براى استفاده تشریعى از سنت هاى پیامبر(ص)، باید ما به مرحله اى از قطع و یقین رسیده باشیم که این اقدام یا عملکرد، ناشى از دستور الهى به پیامبر و سپس امت وى باشد؛ اما اگر متوجه شویم که بعضى از رفتارهای پیامبر اکرم(ص) با توجه به اینکه وى نیز بشرى بود مانند دیگران و از سلیقه و ذوق شخصى و فردى ایشان ناشی شده است، نمى توان به این مفردات سیره پیامبر(ص) صبغه تشریعى و لزوم پیروى داد. براى نمونه باید اشاره شود که لیسیدن انگشتان دست و یا بشقاب غذا و یا تطهیر با سه قطعه سنگ و امثال این ها، هرگز بهعنوان دستورالعمل براى زندگى همه انسان ها در همه قرون و اعصار نیست و بى تردید با توجه به مشکلات زمان و شرایط مکان و عدم وفور امکانات- آب و غذا و …- در زمان پیامبر اکرم(ص)، در مواردى به این قبیل امور اقدام شده است؛ ولى پیامبر اکرم(ص) هرگز نفرموده که در همه این امور مانند من عمل کنید و هرگز بُعد تشریعى ندارد؛ بلکه روش زندگى خصوصى پیامبر اکرم(ص) را نشان مى دهد.
در مورد احادیث نقلشده در این کتاب، باید بهطور کلى اشاره نمود که مرحوم علامه، مانند علامه مجلسى در حلیهالمتقین، اهتمام خاصى به غیرضعیف یا مستند بودن آن ها نداشته؛ بلکه احادیثى را که از محتواى ارزشمندى درباره مسائل زندگى برخوردار بوده اند، نقل کرده است. با توجه به این نکته، نخست قرار شد، در این کتاب روایاتى که از لحاظ سند ضعیف هستند، حذف شوند؛ ولى به صلاح دید برخی فضلا، بنا بر این شد که اصالت متن کتاب مرحوم علامه محفوظ بماند.
سننالنبی(ص) حاوی ۴۱۰ حدیث در آداب و سنن پیامبر اکرم(ص) است که در سال 1350 قمری و در نجف اشرف تألیف گردیده است. این کتاب در ۲۱ باب تدوین گشته و با ذکر احادیثی به بیان سنتهای پیامبر(ص) در آداب معاشرت و سفر و مسکن و خوابیدن و تربیت فرزند و مسواک زدن و اعتکاف و غسل و موارد دیگر میپردازد. این کتاب که ترجمه اصل مکتوب علامه است(بدون ملحقات آن) توسط محمدهادی فقیهی از شاگردان علامه ترجمه گردیده است.
ب) تعالیم اسلام، عنوان اثر دیگر علامه است که در سال ۱۳۴۲ به درخواست حاج حسین کاغذیان، یکی از تجار و خیّرین تبریزی، برای جبران خلأ برنامههای درسی مدرسه علوی تألیف گردیده است.
این مجموعه، پس از چاپ نخست، یک بار دیگر از سوى دایره انتشارات دارالتبلیغ اسلامى قم- که مسئولیت و مدیریت آن، در آن دوران به عهده اینجانب بود- تجدید شد و باز بهطور رایگان، در سطح وسیعى از کشور توزیع گردید. مجموعه رسائل چهارگانه فوق، علاوه بر استفاده در مدرسه علوى ، گویا در مدارس جامعه تعلیمات اسلامى هم مورد استفاده بوده است. پس از چاپ و نشر رایگان و گسترده این مجموعه، بهشکل رساله هاى مستقل تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد، بیش از بیست بار دیگر هم، تحت عناوین مختلف و گوناگون از جمله: «اصول عقاید و دستورات دینى » و «خلاصه تعالیم اسلام »، «آموزش عقاید و دستورهاى دینى »، «آموزش دین » و… از سوى نهادها و مراکز مختلف نشر، چاپ و توزیع شده است. یک بار هم «معاونت فرهنگى و اجتماعى » بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامى در سال 1370 آن را براى تدریس در کلاس هاى معارف اسلامى- پس از درس بندى و در شکلى جدید- در دو مجلد منتشر ساخت. آیتاللهالعظمی جوادی آملی پیرامون این کتاب نوشتهاند: « کتاب حاضر که پیرامون عقاید اسلامى تنظیم یافت، اثر و ثمر شجره طوباى علم و عمل و تألیف عبدصالح، مولاى غیب و شهود، حضرت استاد، علامه حاج سید محمدحسین طباطبائى(ره) مى باشد که شهرت نزاهتش از یک سو و عظمت علمى اش از سوى دیگر، مایه تبرّک به آثار باقى و قیّم وى خواهد بود و مضامین آن گرچه بهصورت ساده تقریر شد؛ ولى نیل به عمق آن سهل نیست؛ گرچه درک حصولى آن دشوار نمى باشد.»
علامه در این کتاب درباره هرسه حوزه اعتقادات اخلاق و احکام بهطور نسبتاً مفصلی به بحث پرداختهاند. در این کتاب، مرحوم علامه از مطالب مهمی سخن گفتهاند از جمله: خدا و صفات او، نبوت و مختصری از سیره و زندگی پیامبر اسلام(ص)، بحث امامت و مختصری از سیره ائمه اطهار(ع)، وظایف اخلاقی انسان در برابر خدا، خود، دیگران و جامعه. در بخش احکام نیز به اهم مباحث فقهی همچون عبادات، معاملات و مباحث ارث، ازدواج، جهاد و بردهداری پرداختند.
ـ جلد چهارم
این مجلد حاوی ترجمه سهساله علامه بهقلم صادق لاریجانی و توضیحات و تعلیقات ایشان بر این سه رساله است و بخش دوم این کتاب مشتمل بر پنج رساله است که توضیح آن خواهد آمد. کتاب «الانسان» علامه، حاوی سه رساله مجزا به نامهای «الانسان قبلالدنیا» و «الانسان فیالدنیا» و «الانسان بعدالدنیا» میباشد. در رساله اول، علامه به بررسی اطوار عارض بر انسان، قبل از ورود به دنیا پرداخته و پس از اثبات عالم امر و بیان خصائص عالم خلق و امر به اتحاد روح و بدن و بیان سعادت و شقاوت اشاره کرده و با توضیحی پیرامون تعداد ارواح و مراتب آنها بحث را به پایان رسانده و سپس چند نکته دیگر با عنوان خاتمه مرقوم داشتند که در این خاتمه، تحلیلی از آیه ۳۳ سوره بقره و جنس اسماء تعلیمی به آدم ارائه شده است و در ادامه، به عصیان آدم و کیفیت هبوط او اشاره کرده و رساله را با توضیحی پیرامون عرض امانت بر انسان به پایان رساندند.
رساله دوم متکفل بحث پیرامون انسان در دنیاست. علامه ابتدا تحلیلی از معانی حقیقی و اعتباری و منشأ برخی اعتبارات ارائه داده است و سپس با اشاره به هدایت عمومی و لهو و لعب بودن حیات دنیوی، رساله را با کلامی از امام علی(ع) در بیاعتباری دنیا به پایان بردند.
رساله سوم که مفصلترین رساله از میان این سه رساله است (۸۵ صفحه ) در شانزده فصل تدوین گشته است. عناوین فصول به این شرح است: موت و اجل، برزخ، نفخ صور، صفات روز قیامت، برانگیخته شدن انسان برای قضاوت قاطعانه، صراط، میزان، نامه اعمال، شهدا در روز رستاخیز، بحثهایی پیرامون حساب، جزا، شفاعت، اعراف، بهشت، دوزخ و عمومیت معاد. علامه طباطبایی در این رساله، به نکات ارزشمند و مهمی اشاره کرده و به تحلیل آنها نشستهاند؛ از جمله: انعدام نبودن مرگ، تجسم اعمال بهمعنای بعدیت قیامت نسبت به دنیا، احاطه قیامت بر دنیا و برزخ، فرق کتاب و طائر، حقیقت شهادت در روز قیامت، معنای حساب عالم واقع، حقیقت شفاعت، رابطه زمین و بهشت، ارتباط دوزخ و حیات دنیوی، حشر حیوانات و موجودات غیر ذیروح. این کتاب با تعلیقات مفصل صادق لاریجانی منتشر شده است.
بخش دوم جلد چهارم این کتاب بهعنوان «روابط اجتماعی در اسلام» است که در واقع ترجمهای است، از مباحث اجتماعی تفسیر المیزان بهقلم محمدجواد حجتی کرمانی که در ۱۰۰ صفحه منتشر شده است.
مرحوم استاد خسروشاهی درباره کیفیت تدوین و نشر این کتاب چنین نگاشتند:
«تقریرات متفرقه من از درس تفسیر استاد علامه، مانند بخشى از مباحث فقه و اصول اساتید معظم دیگر، همچنان بهطور مخطوط در کتابخانه حقیر محفوظ است و تقریرات تفسیرى جناب حجتى نیز، در مجموعه اى مخطوط و 800 صفحه اى، تحت عنوان: اشعّهالقرآن در مکتبه ایشان محفوظ است.
وقتى قرار شد، مجموعه آثار علامه طباطبائى، تنظیم، تنقیح و چاپ شود، براى کسب «اجازه» نشر رساله: «روابط اجتماعى در اسلام»- ترجمه ایشان- به منزلشان رفتم و در آن دیدار، معلوم شد که مجموعه مخطوط تقریرات تفسیرى علامه از حوادث دهر، در امان مانده است. ایشان یادآور شد که حقیر در همان زمان تنظیم «اشعهالقرآن»، حاشیه اى نیز، بر یکى از مباحث آن نوشته ام و علامه طباطبائى هم در مورد دیگرى، با خط خود، پاسخ سؤال یا اشکال آقاى حجتى را داده اند، این بحث خاص، در مورد جبر و تفویض از دیدگاه قرآن، حدیث و فلسفه بود و من پیشنهاد کردم که آقاى حجتى اجازه دهند که این بحث را ضمیمه روابط اجتماعى در اسلام منتشر سازیم و دو سه بحث دیگرى را هم که باز ایشان ترجمه نموده و من در مجله «مجموعه حکمت» چاپ قم- در دوره سردبیرى آن- منتشر ساخته ام، بر آن اضافه کنیم تا استفاده از آنها عام گردد؛ بهویژه که تقریرات اصلى با عنوان «اشعهالقرآن» هنوز چاپ نشده است. پیشنهاد این جانب بهلطف ایشان، مورد پذیرش واقع شد و من، تنها نسخه تقریرات 800 صفحه اى را با خود بردم و از باب احتیاط و براى محفوظ ماندن تنها نسخه کتاب، خود رساله «جبر و تفویض» را کپى گرفتم که ضمیمه این رساله شود. طبق معمول، ایشان، خواستار «ویرایش» و «تطبیق» با بحث جبر و تفویض منتشرشده در «المیزان» شدند … و این امر که بسیار بهجا و حق ایشان بود، در شش نوبت انجام گرفت و در نوبت هفتم، دیگر رساله را به ایشان مرجوع نکردم و چون براى پیگیرى امر به شهادت خود آقاى حجتى، حقیر بیش از یکصد بار- بدون مبالغه و با حذف ارقام تماس هاى تلفنى ناموفق- در منزل، دفتر مطالعات، مؤسسه اطلاعات، حضوراً و بعد: شفاهاً و کتباً و از طریق «نمابر» پیگیر موضوع بوده ام و ترسیدم که ویرایش هفتم باعث تأخیر یک ساله دیگر گردد. گفتنى است که بحث جبر و تفویض، به شهادت پاورقى خود علامه طباطبائى، مورد مطالعه و مداقه ایشان قرار گرفته و اکنون براى نخستینبار چاپ مى شود که در واقع گامى مثبت در راستاى نشر فرهنگ و معارف قرآنى است. براى «مستند»سازى بیشتر، این کارها را انجام داده ایم: 1. تصویر دست خطِّ علامه که بهعنوان تقریظ، بر «اشعهالقرآن» نوشته اند، 2. آوردنِ کپى اصل صفحه اى را که حقیر در سر درس استاد بر آن «حاشیه» زده ام، 3. صفحه آخر رساله را هم که شامل دستخط علامه فقید، در توضیح اشکال جناب حجتى است، عیناً آورده ایم تا ارزش و اهمیت این رساله نیز روشن تر گردد.»
از جمله مباحثی که در این جزوه آمده است، معنای آزادی، حد و مرز مملکت اسلامی، اجتماعی بودن اسلام و رابطه حقیقی فرد و جامعه میباشد. در ادامه این کتاب، چهار رساله مختصر از علامه نیز درج شده است: جبر و تفویض از نظر قرآن، روایات و فلسفه، معجزه، تقلید و پیروی از خرافات، محکم و متشابه و تأویل در قرآن. هر چهار رساله نیز ترجمهای از مباحث منتشرشده در تفسیر المیزان میباشد که بهقلم محمدجواد حجتی کرمانی انجام شده است.
دفتر حفظ و نشر آثار استاد سیدهادی خسروشاهی(ره)
محسن موسیوند
ادامه دارد…
منبع : رفیق دیرین، ویژه نامه افق حوزه بزرگداشت مقام استاد سید هادی خسروشاهی (ره)